واردات محصولات کم‌ارزش٬ خوب یا بد؟

دکتر حامد قدوسی/اقتصاددان ایرانی ساکن آمریکا

هر از چندی خبر و تحلیلی در گوشه سایت‌‌ها و خبرگزاری‌ها پیدا می‌شود که حکایت از «قصه تلخ واردات بی‌رویه» کالاهای کم‌ارزش مثل سیم ظرفشویی و آفتابه و دفتر مشق از چین و عراق و الخ دارد و آن را نشانه زوال اقتصاد کشور می‌داند. در مواجه با چنین خبری ابتدا باید سراغ ارقام رفت. در واقعیت زمانی که آمار واردات را چک می‌کنید٬ گاه می‌بینید که سهم آن کالای ارزان از کل واردات کشور ما یا از سهم واردات از یک کشور خاص تقریبا صفر است. این که مثلا در کل یک سال ۲۰۰ هزار دلار سنجاق قفلی وارد کشور شده باشد موضوع خاصی نیست که ارزش توجه داشته باشد.

از آن مهم‌تر٬ این‌که ایران واردکننده کالاهای کم‌ارزشی مثل دفتر مشق یا سنجاق باشد لزوما علامت بدی نیست. هیچ کشوری در دنیا همه محصولاتش را خودش تولید نمی‌کند٬ تجارت بین‌الملل برای همین است که کشورهابتوانند از مزیت‌های تولید در نقاط دیگر دنیا بهره ببرند. کشورهای توسعه‌یافته هم اکثر کالاهای این دست را از کشورهای کم‌تر توسعه‌یافته وارد می‌کنند و منابع خود را صرف تولید آن نمی‌کنند. واردات کالاهایی با ارزش افزوده و فناوری پایین (مثل دفتر مشق و سنجاق و آفتابه) اتفاقا نشان‌دهنده این است که منابع تولید در کشور مقصد برای تولید محصولات و خدماتی با ارزش و فناوری بالاتر تخصیص پیدا کرده‌اند و تولید محصولات با ارزش پایین‌تر را به بقیه برون‌سپاری کرده‌اند.

نظریه‌های تجارت بین‌الملل دو توضیح مهم برای چنین الگویی دارند. الگوی اول (هکشر اولین) می‌گوید که کشورها صادرکننده خالص محصولاتی می‌شوند که بیش‌تر نیازمند عامل تولیدی هستند که در آن کشور فراوان است و محصولاتی که نیازمند عوامل تولید با کم‌یابی نسبی در آن کشور هستند را وارد می‌کنند. اگر کشوری صاحب فناوری و سرمایه بالا باشد و نیروی کار در آن‌جا به نسبت کم‌یاب‌تر باشد طبعا تولید آفتابه و سنجاق و لباس زیر را به کشور دیگری که سرمایه ندارد ولی نیروی کار فراوان دارد (مثلا بنگلادش) برون‌سپاری می‌کند. علاوه بر آن نظریه‌های متاخر روی «تنوع گونه‌های محصول و تخصصی شدن هر کشوری برای یک گونه» هم تاکید دارند. حتی اگر ایران خود تولیدکننده برتر آفتابه و دفتر مشق هم باشد باز هم صادرات و واردات همزمان مقداری از انواع دیگر این محصولات توجیه دارد چون باعث افزایش تنوع گونه‌های مختلف محصول در بازار داخلی شده و رفاه مصرف‌کننده را بیش‌تر می‌کند. برترین کشورهای تولیدکننده خودرو و رایانه و الخ هم مقدار بزرگی از این نوع کالاها را از کشورهای دیگر وارد می‌کنند چون خود در تولید همه گونه‌های آن مزیت ندارند.

خلاصه این‌‌که هر وقت چنین خبری دیدید٬ اول به یاد بیاورید که واردات لزوما نشانه ضعف داخلی نیست و امری رایج در دنیا است. ثانیا٬ اتفاقا خوشحال شوید که وقتی سرمایه در کشوری مثل ایران - که نیروی کار تحصیل‌کرده دارد - کم‌یاب است، چه به‌تر که صرف صنایعی مهم‌تر از تولید آفتابه و سنجاق و دفتر مشق شود.

کانال تلگرامی ما

https://telegram.me/joinchat/CpyMq0BT2QhELQqOq49UFg